سامانه‌های کنترل دود یه منظور حفاظت از جان انسان‌ها و محافظت از اموال آنها با بهره بردن از مکانیزم‌ها و مکانیزم‌های مختلف به مدریت و کنترل جریان دود ناشی از حریق می‌پردازند. پنج مکانیزم اصلی که سامانه های کنترل دود بر مبنای آنها عمل میکنند، عبارت اند از:
- جدا سازی و تقسیم کردن فضاها
- ایجاد فشار مثبت
- ایجاد جریان هوا با سرعت با
- استفاده از نیروی شناوری
- رقیق سازی دود
1-جداسازی و تقسیم‌کردن فضاها:
سالهاست که جداسازی و تقسیم بندی فضاها به عنوان یکی از روش‌های جلوگیری از پخش شدن و سرایت حریق و دود مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر درب اتاقی که در آن حریق رخ داده است بسته شود، مقدار جریان دود خروجی از اتاق به مقدار چشمگیری کاهش پیدا می‌کند.همچنین مقدار هوای در دسترس جهت ادامه احتراق نیز به شدت افت خواهد کرد. امروزه روش‌های حفاظت و کنترل دود به صورت غیرعامل در بسیاری از ساختمان‌ها و استاندارهای حریق، حتی بدون انجام تحلیل‌های طراحی، به رسمیت شناخته می‌شوند. سامانه‌های کنترل دودی که فقط از موانع دود غیر عامل بهره می‌برند، معمولاً نوعی از سامانه‌های حفظ شرایط ایمنی هستند. سامانه‌های حفظ شرایط ایمنی، سامانه‌هایی هستند که در آنها این امکان وجود دارد که افراد در معرض برخی از محصولات احتراق قرار گیرند، اما غلظت آنها به قدری رقیق شده که مخاطراتی را برای افراد ایجاد نمی‌کند. به منظور طراحی سامانه‌های حفظ شرایط ایمنی بایستی تحلیل‌ها و محاسبات دقیقی انجام پذیرد، مهندسین شرکت ایمن طرح سیال این کار را با استفاده از مدلسازی‌های دوناحیه‌ای حریق و دود و یا با استفاده از شبیه‌سازی‌های عددی انجام می‌دهند.
2- ایجاد فشار مثبت:
بسیاری از سامانه‌های کنترل دود، به منظور جلوگیری از سرایت دود، در دو سمت موانع اختلاف فشار ایجاد میکنند. به این صورت که هوا به نواحی مجاور ناحیه حریق تزریق می‌گردد و به این ترتیب فشار این نواحی نسبت به ناحیه حریق مثبت می‌شود. در اثر اختلاف فشار اعمال شده، جریان هوای با سرعت بالا در میان درز‌های دور درب‌ها و شکاف‌های دیوارها ایجاد می‌شود و این جریان هوا از نفوذ دود به نواحی مجاور حریق جلوگیری می‌کند. نتایج تست‌های حریق با ابعاد واقعی مشخص ساخته‌اند که اگر ایجاد فشار مثبت به درستی انجام گیرد،حتی در زمان وقوع حریق‌های کاملاً توسعه یافته هم سامانه می‌تواند از نواحی مجاور ناحیه حریق محافظت خوبی را به عمل آورد.باید در نظر داشت که در زمان ح ریق کاملاً توسعه یافته، تمامی اجسام و مواد قابل اشتعال در فضا در حال سوختن هستند.
3- ایجاد جریان هوا با سرعت بالا:
همانطور که در بخش‌های قبلی نیز اشاره شد، ایجاد جریان هوا با سرعت نسبتاً بالا می‌تواند سبب کنترل دود شود. سامانه‌های کنترل دود در تونل‌ها، راهرو‌ها، درب‌ها و بازشوهای باز و همچنین مسیرهای بین آتریوم‌ها و سایر فضاها معمولاً از این روش بهره می‌برند. در این روش سرعت جریان هوا بایستی حداقل برابر با سرعت بحرانی باشد و این سرعت در هر ساختمان و هر پروژه منحصر به فرد است. همانطور که اشاره شد، این روش بیشتر در تونل‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و در آنجا این جریان هوا اغلب توسط سامانه تهویه ایجاد می‌شود. ضعف اصلی این روش، حجم بسیار زیاد هوای ورودی مورد نیاز جهت ایجاد جریان هوا است.به علاوه اینکه در این روش مقادیر زیادی هوای تازه و اکسیژن به حریق می‌رسد و این امر ممکن است نتایج فاجعه‌باری را در پی داشته باشد. باید در نظر داشت که پوشش کامل شبکه بارنده و اسپرینکلرها نیز مخاطرات این روش را حذف نمی‌کنند و در هر حال استفاده از این روش نیاز به انجام مطالعات و تحلیل‌های دقیق دارد.
4- استفاده از نیروی شناوری:
در سامانه‌های کنترل دود آتریوم معمولاً از نیروی شناوری دود داغ ناشی از حریق استفاده می‌شود. به دلیل گرمای دود حاصل از حریق، نیروی شناوری به آن وارد گردیده و دود به سمت بالا به حرکت در می‌آید و پس از رسیدن به سقف لایه دود را در زیر سقف آتریوم تشکیل می‌دهد.معمولاً در قسمت‌های پایین‌تر از لایه دود شرایط ایمنی برقرار بوده و لایه پایینی اصطلاحاً “عاری از دود” نامیده می‌شود. در سامانه‌های کنترل دود آتریوم فرض می‌شود که افراد در زمان تخلیه از ساختمان در لایه پایینی عاری از دود قرار دارند. با استفاده از نیروی شناوری، سامانه‌های کنترل دود معمولاً فقط به تخلیه دود از قسمت بالایی آتریوم می‌پردازند.
5- رقیق‌سازی دود:
گاهی اوقات ناچار هستیم که به رقیق‌سازی محصولات احتراق بپردازیم. اگر دود ناشی از حریق به مقدار کافی با هوا رقیق‌سازی شود، محیطی ایمن فراهم می‌شود و مخاطرات ناشی از قرار گرفتن در معرض دود حذف می‌گردند. از این ویژگی در برخی از آتریوم‌ها نیز استفاده می‌شود. باید در نظر داشت که استفاده از این روش نیاز به تحلیل دقیق شرایط ایمنی فضاهای مختلف ساختمان دارد.